Obraz autorstwa Rembrandta van Rijn „Straż nocna”, znany również pod tytułem „Wymarsz strzelców”, znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Amsterdamie i jest jednym z symboli dziedzictwa narodowego Holandii. Fakt ten potwierdza figura naturalnych rozmiarów, mieszcząca się na Placu Rembrandta w Amsterdamie, która nawiązuje do tego słynnego obrazu.
Co ciekawe, reprodukcję obrazu znajdziemy nie tylko w zbiorach muzealnych czy w galeriach. Na obraz możemy się natknąć również w bazie znaków towarowych Urzędu Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO). W dniu 18 kwietnia 2017 roku zgłoszono bowiem obraz do rejestracji jako graficzny znak towarowy. Zgodnie z decyzją Urzędu, prawo ochronne na znak zostało udzielone 4 sierpnia 2017 r. Znak służy do oznaczania towarów z klasy 1 Klasyfikacji Nicejskiej – a mianowicie strontu tj. srebrzystoszarego metalu stosowanego jako dodatek do niektórych gatunków szkła np. do produkcji ekranów telewizyjnych.
Firma Chiever, która jest podmiotem uprawnionym do tego znaku, próbowała uzyskać tożsamą ochronę w krajach Beneluksu. Warto wskazać, że w ostatnich latach przedsiębiorstwa prywatne coraz częściej korzystają ze znanej sztuki, do której prawa autorskie majątkowe wygasły, aby promować swoje produkty. Firmy te regularnie szukają porad odnośnie istniejących zagrożeń i możliwości rejestrowania dzieł sztuki jako znaków towarowych. Chiever postanowił uzyskać odpowiedź na powyższe wątpliwości, odwołując się od decyzji odmownej wydanej przez Biuro Beneluksu na Rzecz Własności Intelektualnej (BOIP) do sądu apelacyjnego w Hadze.
Dnia 29 sierpnia 2017 r. Sąd Apelacyjny w Hadze stwierdził, że obraz Rembrandta „Straż nocna” nie może być zarejestrowany jako znak towarowy w krajach Beneluksu. Uzasadniając wydaną decyzję Sąd wskazał, że ze względu na szczególne znaczenie malarstwa konsumenci nie postrzegaliby obrazu jako znaku towarowego. Tym samym Sąd utrzymał w mocy decyzję odmowną wydaną przez BOIP potwierdzając, że „Straż nocna” nie ma charakteru odróżniającego. Sąd Apelacyjny wskazał również, że Chiever, jako firma doradcza świadcząca usługi prawne, nie miała uzasadnionego interesu do rejestracji obrazu jako znaku towarowego.
Co prawda Sąd Apelacyjny pominął fakt, że EUIPO uznał „Straż nocną” jako znak towarowy. Tym samym Chiever otrzymał oficjalne świadectwo rejestracji potwierdzające ochronę znaku towarowego na terenie całej Unii Europejskiej, w tym również w krajach Beneluksu. Sprzeczne orzeczenia nadal budzą kontrowersje wśród przedsiębiorców chcących wykorzystywać dzieła sztuki do promowania swoich produktów.
Wskazać należy, iż jednym z powodów dla których BOIP odrzucił wniosek o rejestrację obrazu jako znaku towarowego była obawa o porządek publiczny. Zdaniem BOIP jednostka komercyjna nie może skutecznie starać się o przyznanie jej praw własności do dziedzictwa kulturowego poprzez uzyskanie praw znaków towarowych. Jest to interesujący i ważny punkt, który stawia BIOP w sprzeczności z EUIPO, biorąc pod uwagę, że ten ostatni akceptuje rejestrację dziedzictwa kulturowego jako znaków towarowych.
Jednakże warto zwrócić uwagę, że zgodnie z przepisami unijnymi (art. 7 ust. 1 lit f Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2017/1001 z dnia 14 czerwca 2017 r. w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej) nie są rejestrowane znaki towarowe, które są sprzeczne z porządkiem publicznym lub z dobrymi obyczajami. Prawo polskie zawiera podobną regulację – przepisy art. 1291 ust. 1 pkt 7 ustawy Prawo własności przemysłowej stanowią, że nie udziela się prawa ochronnego na oznaczenie, które jest sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami oraz które zawiera element będący symbolem, w szczególności o charakterze religijnym, patriotycznym lub kulturowym, którego używanie obrażałoby uczucia religijne, patriotyczne lub tradycję narodową.
Zatem w ślad za BOIP należałoby stwierdzić, że zarejestrowanie takiego znaku dla oznaczenia konkretnych towarów stanowi próbę zawłaszczenia w celach komercyjnych wizerunku powszechnie znanego obrazu stworzonego przez malarza uznawanego za jednego z największych artystów europejskich i światowych.
Niemniej badanie sprzeczności danego oznaczenia z porządkiem publicznym i z dobrymi obyczajami należy przeprowadzić poprzez odniesienie do sposobu postrzegania tego oznaczenia, przez właściwy krąg odbiorców znajdujący się w Unii lub na części jej terytorium. Oznaczenia, które dla jednych mogą być postrzegane jako sprzeczne z porządkiem publicznym lub z dobrymi obyczajami, niekoniecznie są odbierane w ten sposób w innych państwach członkowskich. Decydujące w tym zakresie są przede wszystkim względy historyczne, społeczne czy też kulturowe.
Autor: Ewa Niesiobędzka-Krause, Karolina Stępień, Kancelaria KONDRAT i Partnerzy
KONDRAT i Partnerzy biuro@kondrat.pl
źródło zdjęcia: https://pl.wikipedia.org